Onderzoek
Een dikke week geleden presenteerde het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg zijn nieuwste boekpublicatie. Het lijvige naslagwerk Herpetofauna van Limburg is het resultaat van jaren intensief onderzoek en vele uren veldwerk. De naam verraadt al dat we te maken hebben met een boek over amfibieën en reptielen, twee diergroepen die vaak in een adem genoemd worden en ondanks de grote onderlinge verschillen aangeduid worden met de verzamelnaam herpetofauna (wat zoveel betekent als kruipend gedierte). Kikkers, padden, slangen of hagedissen, het zijn niet de troeteldieren die ieders hart verwarmen. Bovendien komen ze soortgewijs in Noordwest-Europa natuurlijk slechts in bescheiden aantallen voor. Als je een ietwat luie bioloog bent, doe je er in onze contreien goed aan om deze diergroepen als specialiteit te kiezen. Toch is de provincie Limburg van oudsher een vruchtbare voedingsbodem voor herpetologisch onderzoek. “Het overgrote deel van alle informatie die in Nederland vergaard is over onze inheemse amfibieën en reptielen komt uit Limburg”, zegt herpetoloog Henk Strijbosch. De Herpetologische Studiegroep van het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg, die drie decennia geleden opgericht werd, heeft altijd een voortrekkersrol gespeeld bij het onderzoek naar de koudbloedige fauna in Limburg. In 1992 zag een eerste atlas over de Limburgse herpetofauna reeds het levenslicht, maar het spreekt voor zich dat die anno 2009 sterk gedateerd is. “We vonden dus dat de tijd rijp was voor een nieuw overzichtswerk dat volledig toegespitst moest zijn op de actuele stand van zaken. Maar de totstandkoming van de nieuwe atlas was een zware bevalling. Het heeft ons jaren en heel wat arbeidsuren gekost om alle gegevens te bundelen, de teksten te schrijven en het fotomateriaal bij elkaar te krijgen. Het kwam regelmatig voor dat een redactievergadering uitliep op nachtwerk”, herinnert redacteur Harry van Buggenum zich nog goed.
Standaardwerk
Maar het resultaat is dan ook navenant. In 439 pagina’s kom je alles te weten over de diverse koudbloedige dieren die in onze provincie rondkruipen. Of het nu gaat om veel geziene gasten als de bruine kikker of zeldzamere snuiters als de boomkikker of de vinpootsalamander, ze komen allemaal aan bod. De hoofdmoot van het boek wordt gevormd door de soortbeschrijvingen. Na het lezen van deze teksten weet je alles over het uiterlijk, de verspreiding, levenscyclus en het geprefereerde biotoop van de diverse Limburgse amfibieën en reptielen. De teksten zijn gelardeerd met fraaie foto’s, handige kaartjes, tabellen en grafieken. Opvallend genoeg is Limburg de enige Nederlandse provincie waar alle 23 de inheemse amfibieën- en reptielensoorten voorkomen. Vier soorten (de geelbuikvuurpad, vroedmeesterpad, vuursalamander en de muurhagedis) komen van nature zelfs uitsluitend in Limburg voor. En dan gaat het ook nog om kleine, regiogebonden populaties die een heel specifiek biotoop bewonen. Zo komt de muurhagedis alleen voor in Maastricht en is Zuid-Limburg het laatste Nederlandse bastion van de exclusief Limburgse amfibieën. Omdat dieren nu eenmaal lak hebben aan landsgrenzen, gaat de atlas ook in op de verspreiding van de soorten in de aangrenzende delen van Duitsland en België. En deze internationale benadering brengt soms opvallende ontwikkelingen aan het licht. Zo is de adderpopulatie in het Meinweggebied niet alleen uniek voor Limburg, maar zelfs voor bijna de gehele Euregio’s Rijn-Maas Noord en Maas-Rijn.
Kwetsbaar
Dankzij de verscheidenheid aan landschapstypen is Limburg in veel opzichten een paradijs voor talrijke koudbloedige juweeltjes. Maar er liggen ook bedreigingen op de loer. Isolatie bijvoorbeeld. Het verspreidingsgebied van soorten als de boomkikker, vroedmeesterpad, vuursalamander, muurhagedis of geelbuikvuurpad is zó beperkt dat de dieren op ecologische eilandjes terecht dreigen te komen. Ook intensieve recreatie kan nadelig uitpakken. Geelbuikvuurpadden verschuilen zich bijvoorbeeld graag onder stenen. Wandelaars die de beestjes graag aan een nadere inspectie onderwerpen of op zoek zijn naar een mooi plaatje, draaien deze stenen vaak om waardoor de padden geplet worden of in hapklare snacks voor hongerige roofdieren veranderen. De adder, die een voorkeur heeft voor vochtige heidegebieden en specifieke eisen stelt aan zijn leefomgeving, is erg gevoelig voor verstoring en lijdt onder de uitdroging en verzuring van zijn woongebied. De grondwaterslurpende pompstations die onze oosterburen gebruiken voor de bruinkoolwinning zijn hier deels debet aan. De wisselwerking tussen reptielen, amfibieën en hun specifieke biotopen luistert namelijk erg nauw, waardoor kleine verstoringen grote gevolgen kunnen hebben. Ook exoten- zoals de op plaatsen wijdverbreide roodwangschildpad- kunnen inheemse soorten verdringen. Alleen door het landschapsbeheer toe te snijden op de specifieke eisen van de dieren kunnen kwetsbare soorten als de geelbuikvuurpad, boomkikker, vroedmeesterpad of adder adequaat beschermd worden. Hoewel er op dit vlak nog wel wat verbeteringen mogelijk zijn, doet het gros van de amfibieën en reptielen het best aardig in de zuidelijkste provincie van ons land. De meeste populaties zijn stabiel of groeien zelfs licht. Herpetofauna van Limburg is een doorwrocht standaardwerk dat eigenlijk in de boekenkast van elke Limburgse natuurliefhebber hoort te staan. Een stevige pil, die in woord en beeld duidelijk maakt hoe het met de koudbloedige fauna in onze provincie is gesteld. Ideaal om de donkere najaarsdagen mee door te komen en inspirerend genoeg om in de nabije toekomst zelf de laarzen aan te trekken en het veld in te gaan.
H.J.M. van Buggenum, R.P.G. Geraeds en A.J.W. Lenders, Herpetofauna van Limburg: verspreiding en ecologie van amfibieën en reptielen in de periode 1980-2008. Stichting Natuurpublicaties Limburg, Maastricht 2009.
Lees ook:Wachten op de terugkeer van de amfibieën en reptielen
Lees ook:Staatbosbeheer neemt leefgebied boomkikker in de Doort onder handen
Lees ook:Geelbuikvuurpadden zoeken in Zuid-Limburg
Lees ook:Boomkikker doet het steeds beter in Nederland
Lees ook:Natuurliefhebber bedreigt zeldzame geelbuikvuurpad