Destructieve cocktail
“Wij vormen een plaag voor de aarde. De komende vijftig jaar zullen we daar de rekening voor gepresenteerd krijgen. En dan denk ik niet alleen aan klimaatverandering, maar vooral ook aan ruimte, het gebrek aan voldoende grondgebied om voedsel te produceren voor enorme mensenhorden.” Was getekend David Attenborough, de normaal zo aimabele nestor van de Britse natuurfilm. Hoewel de in het radioprogramma Radio Times gedane en behoorlijk pittige uitspraken van Attenborough misschien veel mensen in het verkeerde keelgat zijn geschoten, heeft de Engelsman het wel deels bij het rechte eind. Niet de financiële crisis, die ons westerlingen hoogstens dwingt om wat van onze luxe in te leveren en creatiever met bepaalde problemen om te gaan, maar de destructieve combinatie van overbevolking en onhoudbare consumptiepatronen is de grootste moderne bedreiging voor de stabiliteit van de aarde. Het tempo waarin we momenteel dier- en plantensoorten verliezen ligt onnatuurlijk hoog en wordt vooral opgevoerd door de dodelijke cocktail van mondiale bevolkingsgroei en onduurzame consumptiepatronen. Immense stukken soortenrijk regenwoud worden platgewalst om de almaar groeiende honger naar onder meer vlees, soja, palmolie en tropisch hardhout te voeden, terwijl de wereldzeeën worden leeggevist door supertrawlers en er reusachtige plasticeilanden ronddrijven in onze oceanen. Tegelijkertijd worden almaar meer diersoorten, waaronder onze naaste verwanten, door de mens ‘weggeconcurreerd’ uit hun oorspronkelijke leefgebieden, een probleem dat vooral speelt in landen waar de menselijke bevolkingsgroei absurde vormen aanneemt (India, Indonesië, de dichter bevolkte Afrikaanse landen) en die toename van het aantal zielen de ecologische draagkracht van het landschap ruimschoots overstijgt.
Instabiliteit
In de Derde Wereld is op veel plekken al zichtbaar dat een combinatie van ecologische deprivatie en ongeremde bevolkingsgroei ook de kiem legt voor sociale en politieke instabiliteit. Oorlogen om kostbare grondstoffen, watergebrek, hongersnoden, ernstig vervuilde leefomgevingen en de steeds grotere impact van natuurrampen door oprukkende ontbossing en erosie zijn slechts een paar sprekende voorbeelden. Uit de meest recente cijfers van de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de Verenigde Naties blijkt valt bijvoorbeeld op te maken dat het aantal ondervoede mensen op aarde ondanks verbeterde landbouwtechnieken nog steeds rond de 1 miljard ligt, de wereldwijde voedseloverschotten gestaag slinken en het aantal misoogsten door een combinatie van extreem weer, bodemerosie en slinkende zoetwatervoorraden juist toeneemt. Extreme droogteperioden drukten in 2012 bijvoorbeeld een negatieve stempel op de graanopbrengst in grote delen van de Verenigde Staten. Het Amerikaanse voorbeeld laat zien dat dus ook meer ontwikkelde landen zeker niet veilig zijn voor de grillen van de door ons zo getergde natuur- en klimaatsystemen.
Historische voorbeelden
Er zijn helaas genoeg tragische voorbeelden van hoogontwikkelde volkeren die zich in het verleden lelijk hebben gesneden aan het dubbelzijdige zwaard van ongebreidelde groei en ecologisch mismanagement. De bekendste historische casus is vermoedelijk de val van het ooit zo machtige Mayarijk, een ineenstorting die zich op het eerste gezicht in relatief korte tijd lijkt te hebben voltrokken. In werkelijkheid was de implosie van het Mayarijk het gecombineerde resultaat van ongebreidelde groei en het dragen van ecologische oogkleppen. Het rooien van grote stukken regenwoud om ruimte te scheppen voor de bouw van tempels, steden en grote landbouwakkers leidde tot bodemerosie (in tegenstelling tot wat je zou verwachten zijn de bodems van zelfs de weelderigste tropische regenwouden niet overdreven vruchtbaar), terwijl overdadige irrigatie door de Maya’s de zoetwaterreservoirs in hun leefgebieden overmatig belastte. Dat de Mayabeschaving viel toen het rijk zo’n beetje het toppunt van zijn macht had bereikt, is minder vreemd dan het lijkt. Juist op het toppunt van hun macht bereiken volkeren en rijken vaak het kieppunt en kiezen ze voor een levensstijl die niet langer aansluit bij de ecologische draagkracht van hun leefomgeving. Het gevolg: een voor de buitenwereld razendsnelle ineenstorting en disintegratie die in werkelijkheid een logische optelsom is van vele jaren of decennia ecologisch mismanagement.
Ecologische voetafdruk
Hoewel de negatieve uitwassen van de menselijke voortplantingsdrang zich primair openbaren in de Derde Wereld, doet ook het rijke Westen er verstandig aan om in de spiegel te kijken. Door onze levensstijl laat elk kind dat hier geboren wordt gedurende zijn of haar leven uiteindelijk een veel hogere ecologisch voetafdruk achter dan een gemiddelde inwoner van een ontwikkelingsland. Gedurende zijn leven gebruikt een inwoner van een geïndustrialiseerde natie meer natuurlijke hulpbronnen, water en energie dan vier tot vijf mensen in een ontwikkelingsland. Een vergelijking die nog schrijnender uitvalt als je een vergelijking trekt met natuurvolkeren zoals de Afrikaanse Bosjesmannen of de indianenstammen in de Amazone, mensen wier ecologische voetafdruk vrijwel nihil is. Bovendien levert ook de nog immer machtige katholieke kerk een bijdrage aan ongewenste populatiegroei door zelfs anno 2013 devote christenen in Afrika nog te dreigen met hel en verdoemenis als die het wagen om voorbehoedsmiddelen te gebruiken. Kortom, elk verstandig denkend en natuurminnend mens zou eigenlijk moeten beseffen dat een verdere groei van de wereldbevolking onwenselijk is, zeker als je bedenkt dat steeds meer consumenten in opkomende economieën als Brazilië, China en India ook willen proeven van de luxe geneugten die in Europa, Australië en grote delen van Noord-Amerika al langer gemeengoed zijn. De ecologische problemen waarmee de wereld als geheel momenteel kampt vragen ook een denkomslag van politici. Maar jammer genoeg hanteren die, ongeacht hun ideologisch verenkleed, nog vooral traditionele, grotendeels gedateerde agenda’s en hebben ze zelden het lef om de problematiek van overbevolking en –consumptie serieus aan te kaarten. Liever blijven ze op de aloude trom van ongebreidelde groei slaan. Het mag wat hard klinken, maar gemeten naar de standaarden die we zelf toepassen op andere levensvormen heeft David Attenborough helaas gelijk: we hebben ons als soort langzaam maar zeker ontwikkeld tot een plaag voor veel van onze medeschepselen.
Lees ook:WWF International viert vijftigjarig bestaan
Lees ook:Onbekommerd naar de afgrond
Lees ook:Zesde massa-extinctie ligt op de loer
Lees ook:Helft van alle wilde dieren verdwenen sinds 1970
Lees ook:Earth Day 2010 zal weinig zoden aan de dijk zetten